Het rollenspel dat een goed gesprek heet

Soms loopt een gesprek gewoon niet lekker. Je voelt dat er iets ontbreekt, maar kunt er niet precies de vinger op leggen. Het gaat alle kanten op of je ervaart juist dat er veel te snel één richting op wordt geduwd.  

Checklist

Herken je dat? Pak dan het Four Player Model van David Kantor – een Amerikaanse systeempsycholoog en organisatiekundige – er eens bij. Het model kun je als handige checklist gebruiken om te zien of in jullie gesprek wel recht wordt gedaan aan alle rollen die er in een goed gesprek vervuld moeten worden. En dat is meer dan die van zender of ontvanger alleen.

Elke rol die Kantor omschrijft (hier vrij vertaald naar het Nederlands) wordt gekenmerkt door een bepaalde gespreksvaardigheid en een centrale vraag.

• De initiator is degene die het onderwerp van het gesprek inbrengt of aankaart. Vaak is dat de belanghebbende, de probleemeigenaar of een leidinggevende. Korim, iemand met een idee of een punt. De belangrijkste gespreksvaardigheid bij deze rol is om goed een punt te kunnen maken en dat – rechtdoorzee – uit te spreken. De initiator zorgt voor richting. Zonder deze rol ontstaat er simpelweg geen beweging. De centrale vraag hierbij is: Wat moet hier nu gezegd worden?
• Een volger luistert actief en beweegt mee met de initiator. De centrale vraag die de volger stelt, is: Hoe voelt dit? Hierbij past een waarderende houding. De volger zorgt voor opvolging en voltooiing van wat de initiator inbrengt. Zonder volgers gebeurt er met een initiatief doorgaans weinig.
• Een weerlegger geeft een tegengeluid, dit is soms de stem van de minderheid of de advocaat van de duivel.De centrale vraag die de weerlegger stelt, is: Hoe past dit? Deze rol zorgt voor de kritische toets op wat de initiator inbrengt. Als deze rol onvervuld blijft, vindt er geen correctie plaats en wordt de inbreng van de initiator klakkeloos aangenomen.
• Een beschouwer is neutraal en onderzoekt de inbreng van de initiator door open vragen te stellen. De centrale vraag hierbij is: Hoe werkt dit? Kantor benadrukt met name het belang van deze beschouwende rol omdat die helpt eventuele verschillen tussen volgers en weerleggers te overbruggen. Deze rol plaatst het initiatief in perspectief voor alle betrokkenen.

 

In een gelijkwaardig, soepel gesprek wisselen de gesprekspartners voortdurend en bijna ongemerkt van rol. Jullie spreken en luisteren om beurten, de een brengt iets in, de ander reageert. Zo komen alle centrale vragen in wisselende volgordes aan bod en blijft er niets ‘in de lucht hangen’. Samen bepalen jullie als vanzelf de dynamiek en het effect van het gesprek.

Onbewuste, vaste patronen 

Vaak zie je echter dat er vaste patronen zijn: het zijn dan dezelfde mensen die initiatief nemen, dezelfde collega’s die volgen en anderen die gevoelsmatig ergens vol tegenin mogen gaan. Als dat zo is, worden niet alle rollen gelijkwaardig ingevuld en blijft een deel onderbelicht.

Het gevaar van rollen overslaan en bijvoorbeeld van initiëren meteen naar volgen te gaan, is dat de kritische noot en de beschouwing ontbreken. Gevolg: Jullie schieten te snel in een actiemodus, terwijl er nog onvoldoende begrip is gecreëerd. Funest voor een succesvolle afronding van het gesprek én erger: voor de realiteitszin als de initiatieven straks moeten worden uitgevoerd.

Kom in actie

Wil je het gesprek in jouw team structureel verbeteren? Dan is de checkvraag die je jezelf voortaan kunt stellen: Kan ik in dit gesprek elk van de vier rollen innemen zonder dat het gek voelt? Is het antwoord nee, kom dan in actie te komen en kaart wat er volgens jou ontbreekt.